PowiatŁobeski...bo lubię tu wracać!

GMINA RADOWO MAŁE

Położona jest w centrum Pomorza Zachodniego w jego obecnych granicach. W kolonizacji tych terenów szczególną rolę odegrały rody rycerskie Dewitzów i Borków. Pierwsze wzmianki o posiadłości Borków w rejonie Radowa pochodzą z 1255 r., kiedy   to kasztelan kołobrzeski Borko II przejmuje z nadania książęcego ziemię łobeską i zakłada zamek w Strzmielu zwany wtedy Wulvsberg. XIX wiek to okres wielkiej koniunktury rojnej sprzyjający rozkwitowi gospodarki folwarcznej. Obecnie prawie w każdym sołectwie znajdują się zachowane   do dziś zabytki historyczne: kościoły, pałace, zespoły pałacowo-parkowe. Niewątpliwą atrakcją botaniczną jest rezerwat przyrody „Mszary", w który spotkać można roślinę owadożerną – rosiczkę.

Borkowo Wielkie – Kościół św. Jana Apostoła

Kościół na planie prostokąta, bez wieży, z ok. 1500 roku. Szczyt wschodni w górnej części okaleczony przy zakładaniu niższego dachu. Część pozostała bogato ozdobiona blendami zgrupowanymi po obu stronach pilastra. Dolna granicę szczytu stanowi fryz. W dzwonnicy dzwon z 1926 r.

Czachowo - park dworski, cmentarz przykościelny, kościół (ruina)

Kościół opuszczony, z okresu późnego średniowiecz, zbudowany z kamienia narzutowego, bez wieży, otynkowany, z wyodrębnionym chórem węższym od kościoła 4-bocznie zamkniętym. Otwory okienne przemurowane prawdopodobnie u schyłku XIX w. Jedynie zachodni portal zachował łuk ostry.

Park: założony pod k. XVIII w., podzielony lipowymi alejami na symetryczne wnętrza. Zwarte żywopłoty grabowe i bukowe wyznaczały granice płd. i zach. Aleja kasztanowa łączyła dwór z kościołem. Park rozbudowano w XIX w., zachowując regularny podział wnętrza, postawiono ogrodzenie z murowanymi filarami (zachowane relikty). Obecnie granice parku pozostały czytelne, czytelna zasadnicza kompozycja, znaczne zniszczenia wśród najstarszych drzew.

Dargomyśl

W średniowieczu osada otwarta nad rzeką Ukleją. W latach 1261 – 1284 własność Templariuszy z Tuczy, w 1398 r. przejęta przez rodzinę von Dewitz. W drugiej połowie XVI w. wykształcił się samodzielny folwark nadal należący do rodziny. W XIX w. przeszedł w ręce nadleśniczego Georga von Bulow, którego rodzina posiadała znaczne dobra na Pomorzu Zachodnim. W połowie XIX w. wybudowano parterowy dwór ceglany z gankiem wspartym na dwóch toskańskich kolumnach. Rezydencję otacza park dworski – 28 ha,z rodzimym drzewostanem w części południowej przechodzący w las sosnowo-bukowy. W parku rośnie kilka starych dębów, z których najstarszy ma około 5 m obwodu. Są też stare buki czerwonolistne oraz buk zwisający. Sosna wejmutka ma 2,8 m obwodu, są też stare jedlice (daglezje), świerki i modrzewie. Na uwagę zasługuje kilka okazów kłokoczki południowej, która bardzo rzadko jest spotykana w parkach oraz kilka okazałych okazów magnolii.

Gostomin – Kościół Zwiastowania NMP

Kościół barokowy – XVII w. o konstrukcji ryglowej, orientowany, salowy, na rzucie prostokąta z wyrastającą z korpusu nawowego drewnianą wieżą od strony zachodniej, dach dwuspadowy, na wieży czterospadowy, od zachodu dobudowana kruchta wejściowa. datowana na pocz. XVII w . (na co wskazuje wyposażenie kościoła odnotowane przez H. Lemcke'go). Przebudowany w 1 poł. XIX w. - zmieniono kształt otworów okiennych, otynkowano, w 2 poł. XIX w. - dobudowano kruchtę, wbudowano emporę. Do końca XVIII w. był filią ewangelickiej parafii w Jarchlinie,a następnie założono parafię w Gostominie (z filią w Bienicach). Wg danych z 1874 r. patronami kościoła byli kapitan Steffan z Gostomina i Wilhelm Kannenberg z Radzimia. Uposażenie kościoła pochodziło z dzierżawy ponad 45 mórg gruntów. Cmentarz przykościelny, park dworski – 3,80 ha.

Karnice - park dworski – 1,12 ha.

Park datowany jest na 1 poł. XIX w., romantyczne założenie krajobrazowe z dworem posadowionym na polanie obsadzonej bukami oraz kasztanowcami i lipami, od strony drogi ogrodzony kamiennym murem. Obecnie park znacznie zaniedbany, układ ścieżek zatarty, mur w ruinie, zachowany cenny starodrzew. Polana przy drodze chaotycznie zabudowana komórkami. Na terenie parku postawiono hydrofornię.

Maliniec - park dworski

W parku o powierzchni około 5 ha, rosną liczne stare dęby (do 5-ciu metrów obwodu) i lipy oraz stary cis. Z drzew obcego pochodzenia na uwagę zasługuje magnolia i jodła kanadyjska. O pow. 5,7 ha, utrzymany w charakterze romantycznego założenia krajobrazowego z dwoma stawami. Przed elewacją płn. dworu założono polanę obsadzoną wiekowymi dębami i cisami. Łącznie w parku występują 23 gatunki drzew liściastych i 4 - iglastych. W sąsiedztwie stawów powstał mały cmentarz rodowy właścicieli (rodziny von Schwerin).

Mołdawin - park dworski – (13,50 ha)

Silnie zniszczony, założony w połowie XIX w. W założeniu oparty został o naturalistyczne walory przyrodnicze. Jeszcze dziś można wyróżnić kilka okazów kwalifikujących się do objęcia ścisłą ochroną – stare lipy o obw. 3,5-4,5 m. W niewielkim tym parku są dwie aleje – jedna obsadzona grabami, a druga dębami. Z drzew obcego pochodzenia rośnie tu stary bożodrzew gruczołowaty.

Kościół - protestancki kościół parafialny

Którego budowę datuje się na XVIII w., pierwotnie salowa budowla z wieżą, wzniesiona w konstrukcji ryglowej, przebudowany w Xix w., w 1908 r. rozbudowano korpus od strony zach. i nadbudowano wieżę (data „1908" na wiatrowskazie). Prawdopodobnie w wyniku tych przebudowywań ryglowe ściany zastąpiono murowanymi. Wg danych z 1867 r. kościołowi parafialnemu patronowali Dewitzowie z Mołdawina oraz Siebenburgerowie z Malińca. W obrębie dóbr Dewitzów do parafii należało ponad 61 mórg ziemi. Z dóbr malinieckich do parafii należało ok. 13 mórg. Wg danych z 1874 r. ewangelicki kościół parafialny. Obecnie rzymsko-katolicki kościół filialny.

Orle - park dworski

Part w którym rośnie wiele starych drzew jak: lipy, jesiony, klony, wiązy, aleja kasztanowców oraz trochę drzew obcego pochodzenia: jodła kaukazka, świerki kłujące, (4,32 ha). Powstał w XVIII w. Nosi cechy symetrycznego założenia barokowego z kwaterami wydzielonymi cisowymi żywopłotami (przed zach. elewacją pałacu) i szpalerem grabowym. Granice i kompozycja parku pozostały czytelne, zadrzewienie (z drzewami o cechach pomnikowych)w znacznym stopniu zachowane, wycięto wiekowe lipy przed fasadą pałacu (nieistniejącego od ok. 1946 r.).

Radowo Małe - Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej

Kościół w Radowie Małym wzniesiony w 1840 r. w miejsce gotyckiego, z granitu i cegły. Nad portalem południowym ślad po zegarze słonecznym w okrągłym otworze. Obok portalu wmurowane w ściany żarna łużyckie, liczące sobie ponad 2500 lat, użyte wtórnie jako kropielnica. Nie zachowała się drewniana wieża od zachodu. Nie zachował się też ołtarz i ambona ze średniowiecza. Ołtarz amonowy użyto dla figury Matki Boskiej.

Radowo Wielkie – Kościół NSPJ

Już w XV w. wieś posiadała swoją świątynię. dokument z 1491 r. informuje o ufundowaniu w Radowie Wielkim parafii, której proboszczem został Johannes Czulouwe. Pierwotnie była to budowla drewniana, której losy nie są znane. W połowie XVII w. rozpoczęto budowę nowej świątyni w miejscu poprzedniej, tym razem z trwalszego materiału jakim była cegła. Wieżę zwieńczono drewnianą nadbudową zakończoną ostrosłupowym hełmem o czworokątnej podstawie krytym dachówką. W 1720 r. od strony wschodniej dobudowano zakrystię.

Radzim – pałac wraz z wyposażeniem, park dworski – 1,15 ha.

Budowlę pałacu datuje się na lata 70-80. XIX w. W 1 ćw. XX w. (w 1913 r. lub 1923 r.) - prawdopodobnie wówczas gdy majątek należał do hrabiego Wicharda von Konigsmarck - został przebudowany. Nadano mu formę i wystrój wnętrza nawiązujące do baroku i rokoka, zachowane dobrze do dzisiaj. Jest to murowana budowla dwukondygnacyjna przykryta mansardowym dachem.
Park: powstanie datuje się na XVIII w. Założony na planie czworoboku, wzdłuż granic obsadzony aleją kasztanowo-bukową. Pałac postawiono na obszernej polanie otoczonej drzewami liściastymi (dąb, buk, lipa, klon). Kompozycja parku pozostała czytelna, zachowany starodrzew (lipy, dęby i buki o cechach pomnikowych).

Rekowo

W średniowieczu lenno rodu Borków. Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła – XVII-wieczna ryglowa świątynia na kamiennej podmurówce z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. W dach kryty blachą wkomponowana jest drewniana wieża zwieńczona barokowym hełmem (całość poddana renowacji w połowie lat 80-tych).
Park dworski datowany na 2 poł. XIX w., rozbudowany w 1 ćw. XX w. (por. mapy archiwalne). Założenie typu krajobrazowego, z aleją lipową wyznaczającą płd. i wsch. granicę oraz szpalerem świerkowym od płd. Obsadzony głównie bukami, brzozami, dębami, kasztanowcami. Granice parku czytelne, zachowany liczny starodrzew.

Cmentarze - Przykościelny - zaznaczony na mapach archiwalnych, obecnie nieistniejący. Nagrobki zlikwidowane, teren splantowany, z dawnego zadrzewienia pozostało kilka wiekowych lip. Ewangelicki - założony w 2 poł. Xix w. na płd.-zach. od wsi, przy drodze do Siedlic, obsadzony wzdłuż granic szpalerem świerkowym i otoczony kamiennym murem. Obecnie zdewastowany, dziko zarośnięty, zaśmiecony, kamienne ogrodzenie w ruinie. Zachowane relikty nagrobków i starodrzew (świerki, klony, jesiony).

Rogowo – Kościół Św. Michała Archanioła

Wybudowany na przełomie XVII/XVIII w. Okazałą świątynię wzniesiono na niewielkim wzgórku w centrum wsi. Być może na wzgórzach wcześniejszej świątyni (posiada katakumby). Wewnątrz znajduje się ołtarz z datą 1710 r. obecnie istniejąca murowana z cegły świątynia, datowana jest na XVII w. (lata 60. XVII w., przed 1696 r. - data utrwalona na kamiennej płycie z herbami rodziny von Dewitz i datą „1696"). Kościół ten ufundował Joachim Baltazar von Dewitz. Jest to salowy kościół z wielobocznym prezbiterium i wieżą zachodnią. Przebudowany w 1870 r. Wg danych z 1867 r. patronem kościoła był von Bulow z Dargomyśla. Przy ewangelickim kościele parafialnym była pastorówka i dom zakrystiana. Dochody parafii pochodziły z dzierżawy ponad 18 mórg ziemi.

Siedlice - park dworski, Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Zbudowana w XVIII w. świątynia o konstrukcji ryglowej, na rzucie prostokąta, z 5-bocznie zamkniętym prezbiterium, z dwukondygnacyjną wieżą włączoną częściowo w korpus nawy, barokowy hełm wieży zwieńczony jest sterczyną, z kulą i krzyżem.Na datę budowy kościoła może wskazywać dzwon z 1664 r., ufundowany przez Konrada von Goltze (ówczesnego właściciela majątku), rodzinę Bork, pastora i sołtysa wsi.

Sienno Dolne - park dworski

Naturalistyczny o rodzimym drzewostanie, 1,99 ha. Założony na wyniesieniu terenu na płd. od dziedzińca folwarcznego na planie czworoboku o pow. ok. 2 ha, datowany na 2 poł. XVIII w., posiada cechy założenia krajobrazowego o symetrycznie nasadzonych drzewach (pozostałość po geometrycznym założeniu XVIII-wiecznym), podkreślających osi widokowe od dworu na dolinę rz. Dobrzenicy i tarasowo wynoszącą się zabudowę po jej płn. brzegu. Obecnie układ ścieżek parkowych jest nieczytelny. Zachowany starodrzew (buki, lipy, dęby, kasztanowce, robinie) oraz ślady kamiennego ogrodzenia na granicach parku.16. Sienno Górne - park dworski (wł. prywatna). niewielkie założenie XIX-wieczne typu krajobrazowego, otoczone kamiennym murem. Wjazd przez fasadę dworu od strony płd.-wsch. obsadzono lipami. Drzewostan parkowy to drzewa liściaste (kasztanowce, graby, klony) oraz cisy, świerki, żywotniki. Na obrzeżach polany przy dworze zasadzono platan, choinę kanadyjską i lipy. W zach. narożniku parku założono mały cmentarz. Granice parku pozostały czytelne (kamienne ogrodzenie w ruinie), aleja lipowa przy dojeździe do dworu zachowana, także liczny starodrzew.

Smorawina - park dworski - 0,33 ha.

Niewielkie założenie datowane na 2 poł. XIX w. powstałe na płn. od dworu i tworzące osłonę zespołu dworsko-folwarcznego. Obecnie niemal nieczytelne, zachowany nieliczny starodrzew.

Strzmiele – Kościół NMP Matki Kościoła i św. Andrzeja Apostoła.

Obecny kościół pochodzi z 1722 r. Taka data zachowała się na polichromii nad portalem. Po II wojnie światowej był czynny, od 1953 r. zdewastowany. Od 1956 r. kościół był owczarnią, później ruiną. Od 1992 r. rozpoczął odbudowę kościoła ks. prob. Wacław Pławski, na zasadzie rekonstrukcji. Kościół zbudowany jest z cegły na rzucie prostokąta, orientowany, zamknięty 5-bocznie; wieża od zachodu na planie 8-boku, przykryta dachem namiotowym, nad nawą dach 2-spadowy; od południa - portal barokowy.

W początkach XIII wieku istniał w Strzmielach gród otoczony wałami. W drugiej połowieGm. Radowo Małe - Pałac - Archiwum w Strzmielach (fot. S.Bezak) XIII wieku Jan Borko otoczył gród wałami i podzielił go na dwie części. W części wyżej położonej wzniesiony został zamek, prawdopodobnie przez potomków Jana Borka w początkach XIV wieku. Po objęciu księstwa szczecińskiego przez Barnima III zamek został około połowy XIV wieku zburzony za niesubordynację rodu Borków. W 1348 roku osada przeniesiona została na nowe miejsce i Gm. Radowo Małe - Pałac - Archiwum w Strzmielach otrzymała prawa lubeckie. W nowym miejscu wzniesiono drugi zamek. Do dziś pozostały w miejscu warowni jedynie kamienie pochodzące z zamkowych murów 200 metrów na północ od wsi. Po zburzeniu pierwszego zamku zwanego Wilczym Gniazdem ród Borków wzniósł drugi zamku na sztucznie usypanym, 5-metrowej wysokości, kopcu w pobliżu nowo lokowanej miejscowości. W 1393 roku Krzyżacy zburzyli ten zamek w odwecie za napad Borka na orszak księcia z Geldrii podążającego do państwa krzyżackiego.

W XVI wieku na kopcu po zamku wzniesiono nowy dwór całkowicie niwelując ślady po warowni. Dwór obecnie stojący w tym miejscu zachował fragmenty dworu XVI-wiecznego. Mieści się tu ekspozytura Archiwum Państwowego w Szczecinie.

Wołkowo - park dworski – 5,4 ha

Park o naturalistycznym wyglądzie, założony na początku XIX w. Zadrzewienie składało się głównie rodzimych (lipa, dąb, buk, grab), wzbogaconych drzewami obcego pochodzenia (cisy, magnolie, dęby czerwone, kasztanowce i robienie). Ozdobą jest podłużny staw, z niewielką wyspą, dzielący park na dwie części różniące się ukształtowaniem terenu i gatunkami drzew. W parku tym na uwagę zasługuje aleja starych lip, których obwód dochodzi do 4,5 – 5 m.20.

Żelmowo - Pałac (wł. prywatna)

Usytuowany w środku wsi, wzniesiony wcześniej, w 1865 r. został rozbudowany – dobudowano wieżę oraz przeciwległe skrzydło z salą balową. W 1881 r. posiadłość przeszła w ręce rodziny Schulzów i najprawdopodobniej dr Gerhard Schulz nadał nowy kształt przypałacowemu parkowi w postaci dwóch prostokątów przedzielonych drogą. W nowej kompozycji rodzimą florę uzupełniono ponad 50 gatunkami drzew i krzewów pochodzenia głównie amerykańskiego. Obecnie własność prywatna, w trakcie remontu.

Park

Założenie typu krajobrazowego datowane na 1 poł. XIX w., z pałacem postawionym na obszernej polanie, wokół której nasadzono dęby odmiany czerwonej, buki, orzech i wiąz. Owalny podjazd przed fasadą pałacu otoczono szpalerem lipowym. Szpalery dębowe i kasztanowcowi wyznaczają granice parku przy pałacu i drugiej części po przeciwnej stronie ulicy. W tej części znajdowała się oranżeria (zniszczona). Park zamknięto wysokim ogrodzeniem kamiennym. Obecnie pozostały czytelne granice założenia parkowego, zachowane ogrodzenie i liczny starodrzew.