GMINA WĘGORZYNO
Węgorzyno to miasto położone na Pojezierzu Ińskim, nad rzeką Golnicą. Nazwa miasta wywodzi się od słowa węgorz (określającego osobę lub rybę). Badania archeologiczne potwierdziły istnienie w X-XIII w., na terenie obecnego miasta, grodu słowiańskiego. Przed 1348 r. młodsza linia Borków zbudowała tutaj zamek. W drugiej połowie XVI w. właściciele miasta – von Borck – zmuszali mieszczan do odrabiania pańszczyzny (orka, służba piesza, podwody). Podczas II wojny światowej był tutaj obóz pracy przymusowej. W 1945 r. w czasie ofensywy rosyjskiej zniszczeniu i spaleniu uległo stare miasto.
Na terenie gminy warto zobaczyć:
Brzeźniak
Wieś wraz z folwarkiem była własnością Borck'ów. Kościół św. Mikołaja Biskupa – kościół ryglowy z XIX w. Park dworski – po dawnym parku pozostało kilkanaście ładnych, starych drzew: lipy drobnolistne o obw. 450 cm, lipa szerokolistna o sześciu konarach, topole o obw. 420 cm, dęby. Cmentarz przykościelny – dwa cmentarzyska z okresu brązu odkryte w latach 1891-92, młyn wodny wraz z otoczeniem (wł. prywatna).
Chwarstno
W średniowieczu wieś była lennem von Wedlów, w 1830 r. została wykupiona przez chłopów. Kościół Wniebowzięcia NMP – położony na wysokiej skarpie pochodzi z XVI w., zbudowany został na planie prostokąta z kamieni narzutowych. Od zachodu dostawiono szkieletową (oszalowaną deskami) wieżę.
Cieszyno
Od 1296 r. na południe od wsi przebiegała granica pomiędzy Księstwem Pomorskim a Brandenburgią. W czasie II wojny światowej znajdował się w tym miejscu obóz pracy przymusowej i obóz jeniecki. Park dworski – zlokalizowany w płd.-zach. części wsi, naturalistyczny o pow 14 ha, gdzie rosną stare drzewa, w tym pomniki przyrody: dęby szypułkowe o obw. 400-500 cm, świerki, buki zwyczajne o obw. do 360 cm. Kościół Podwyższenia Krzyża Św. – konstrukcja ryglowa, zbudowany w 1740 r. na planie prostokąta z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Wieżę zwieńczono ośmiobocznym hełmem. Obok cmentarz ze starymi nagrobkami.
Cieszyno - wypoczynek śladami historii
Jadąc z Węgorzyna niezwykle malowniczą trasą przez Runowo Pomorskie, Runowo, Chwarstno, Trzebawie, dojeżdżamy do Cieszyna położonego nad południkowo rozciągniętym na dziesięć kilometrów jeziorem Woświn. Powrót można sobie zaplanować inną trasą: przez Winniki i Połchowo.
Dłusko
W czasie II wojny światowej mieściły się tu obozy jeniecki i pracy przymusowej. Kościół (ruina) – z XVIII w. położona na wysokim wzniesieniu, przy skrzyżowaniu dróg, z cmentarzem przykościelnym otoczonym murem kamiennym. Pomniki przyrody: lipa drobnolistna o obw. 695 cm (przy drodze, na skarpie), lipa holenderska (460 cm, po zach. stronie drogi w centrum wsi).
Gardno – Kościół św. Mateusza Apostoła
Położony na wzniesieniu, otoczony starodrzewem. Budowla o konstrukcji ryglowej z 1737 r., przykryta dachówką. Oszalowana, kwadratowa wieża przykryta jest barokowym hełmem z latarnią. Wewnątrz - późnobarokowy ołtarz drewniany z trzema poziomami gzymsów. Pod posadzką krypta grzebalna.
Gardno - uroczo na uboczu
Gardno leżące w gminie Węgorzyno jest jedną z najstarszych wsi z siedzibą szlachecką. Jej rodowód sięga czasów średniowieczna, a założona została przez ród Borków. Rozlokowana jest na krawędzi łagodnych wzniesień po stronie północnej i podmokłych łąk po stronie południowo-zachodniej.
Ginawa – Kościół św. Anny
Ryglowy, pochodzi z 1782 r. Ma prezbiterium zamknięte trójbocznie, a wieżę zwieńczoną barokowym hełmem z krzyżem. Dzwon na wieży odlany został w 1663 r., wisi na belce z wyrytą datą 1754 r. Park dworski –naturalistyczny z 1 połowy XIX w. ze starodrzewem: dęby o obw. do 420 cm, lipy., klony, świerki, daglezje.
Kąkolewice – Kościół św. Józefa
Kościół ryglowy, zbudowany w 1732 r., położony na wzniesieniu. Od strony wschodniej zamknięty 5-boczną absydą. Barokowy ołtarz jest bogato zdobiony spiralnymi kolumienkami i snycerską dekoracją o motywach roślinnych. Pałac –klasycystyczny z przełomu XVIII i XIX w. Park dworski – naturalistyczny z XVIII w., rozciągający się za pałacem do linii kolejowej. Starodrzew – m.in. dąb piramidalny, szypułkowy, lipy, graby, klon zwyczajny i inne drzewa parkowe. Przy szosie głaz narzutowy.8. Kraśnik Łobeski – park dworski – naturalistyczny z XIX w. o powierzchni 6,5 ha, leżący w południowej części wsi. Prowadzi do niego aleja lipowa o obwodzie drzew do 360 cm. W północnej części parku polana na której kiedyś stał dwór.
Lesięcin
W 1924 r. odkryto tu osadę wczesnośredniowieczną z VI-VII w. Dwukondygnacyjny pałac zbudowany został na planie prostokąta, przykryty dachem mansardowym. Na frontonie umieszczono herb Borków, a na ścianie szczytowej tablicę pamiątkową z 1835 r. Wokół pałacu rozciąga się naturalistyczny park dworski z drugiej połowy XIX w. o powierzchni 5,5 ha. Rosną w nim drzewa uznane za pomniki przyrody: jedlica, lipa, dąb szypułkowy, pozostała także aleja grabowa.
Mielno – Kościół MB Różańcowej
O konstrukcji ryglowej, zbudowany został na przełomie XVII i XVIII w. Ufundowali go von Wedlowie. Jest budowlą salową, na planie prostokąta z prezbiterium trójbocznie zamkniętym. Od zachodu dostawiona jest drewniana wieża. Wewnątrz empora muzyczna wsparta na dwóch słupach.
Mieszewo – Kościół św. Józefa
Zbudowany w XV w. z głazów narzutowych w stylu gotyckim, ma dobudowaną w XIX w. neogotycką wieżą. Empora pochodzi z 1623 r. W ścianę południową wmurowano kropielnicę z XII w. Na cmentarzu przykościelnym stoi pomnik rodziny von Dewitz. Pałac klasycystyczny z końca XVIII w., posiada dwie kondygnacje. Przykryty został dachem naczółkowym Elewację frontową wykończono pseudoryzalitem z tympanonem. Za dworem rozciąga się park dworski naturalistyczny o pow. 3,8 ha, założony w drugiej połowie XIX w. Rosną w nim liczne drzewa pomnikowe, w tym grab, buk w odmianie purpurowej.
Podlipce
Podczas II wojny światowej znajdował się tutaj obóz jeniecki, którego więźniowie zatrudnieni byli przy budowie autostrady. Zachował się park dworski naturalistyczny założony w pierwszej połowie XIX w. Wśród starodrzewu piękne dęby o obw. do 500 cm i świerk o obw. 340 cm.
Przytoń – Kościół św. Marii Magdaleny
Niewielki kościół ryglowy z pocz. XVIII w., zbudowany na planie prostokąta , od wschodu zamknięty pięciobocznie. Ołtarz barokowy z 1707 r. Od wschodu do bryły przylega wieża drewniana wolnostojąca.
Rogówko – park dworski
Po stronie północno-zachodniej kościoła pozostałość parku podworskiego założonego w XVIII w. ze starodrzewem. Wśród drzew wyróżniają się dęby szypółkowe – pomniki przyrody (obw. 520 i 620 cm), dąb czerwony, lipy drobnolistne, platan. Zachowały się też ładne aleje: dębowa, bukowa i świerkowa.
Runowo – Kościół św. Tomasza Apostoła
Późnogotycki zbudowany z kamienia (XV w.), zaś neogotycka wieża ceglana z 1882 r. W szczycie wschodnim sześć ostrołukowych blend. Wyposażenie renesansowe z XVII w. – chrzcielnica, stalle i ambona oraz dwa lichtarze z XVI w. Na zapleckach w płycinach stalli 4 herby, w tym herb rodu von Rhode – dawnych właścicieli wsi. Na południe od kościoła położony jest park dworski krajobrazowy ze starodrzewem, gdzie rosną m.in. dęby o obw. do 510 cm.
Runowo "Malowniczo z zabytkiem w centrum"
Runowo, to wieś znajdująca się około 4 km na północny-zachód od Węgorzyna (ok. 340 mieszk.), położona nad Reską Węgorzą, przy zbiegu dróg z Chwarstna i Winnik, po zach. stronie drogi Węgorzyno - Resko.
Sielsko
Po wojnie zostało zasiedlone przez repatriantów ze wsi Kuropatniki k/Brzeżan w woj. tarnopolskim. Park dworski naturalistyczny z XIX w. o pow. 5,5 ha ze starodrzewem (m.in. dęby o obw. 404 cm, dwie aleje grabowe). Kościół św. Jana Chrzciciela – położony w zachodniej części wsi, zbudowany na planie prostokąta,z kamieni narzutowych w końcu XVI w. W XVIII w. dobudowano ryglową wieżę, zakończoną barokowym hełmem. Wewnątrz zabytkowa ambona z zamalowanym napisem „Renovatum"1560, 1845, 1929. Przed kościołem stoi dzwonnica szkieletowa z dwoma dzwonami.
SIELSKO - ze słowiańskim akcentem
W pobliżu tej miejscowości, nad niewielkim jeziorem, znajduje się słabo rozpoznane grodzisko. W niemieckiej literaturze wymienione zostało jako stare grodzisko o położeniu i kształcie typowo słowiańskim. Otoczone podmokłymi, bagnistymi łąkami stanowiło z natury obronny obiekt. W pobliżu tej miejscowości znana jest ponadto słowiańska osada o charakterze typowo wczesnośredniowiecznym.
Trzebawie
Od końca XIII w. była lennem von Wedlów z Chociwla. Kościół św. Michała Archanioła – ryglowy, zbudowany został w 2. połowie XIX w. na planie prostokąta, prezbiterium zamknięte pięciobocznie. Od zachodu do korpusu dobudowana jest wieża drewniana.
Wiewiecko – park dworski
Z zachowaną kępą starodrzewu, należący niegdyś do dóbr von Putkamer'ów z Pęzina.
Winniki – park dworski (wł prywatna)
Park o pow. 6,8 ha, w którym rosną trzy dęby szypułkowe o obw. 430, 550 i 550 cm, zwane „Geldryjczykami" i uznane za pomniki przyrody. Ich nazwa nawiązuje do zdarzenia z XIV w., gdy Maćko Borcko wziął do niewoli księcia Geldrii i rycerzy udających się do Malborka po pomoc Krzyżakom w wojnie z Polską. Oprócz dębów w parku rosną buki zwyczajne o obw. 430 cm i cisy. Do parku prowadzi aleja dębów czerwonych. Kościół św. Karola Boromeusza – budowla neogotycka, zbudowana z cegły w 1860 r. Ma prezbiterium zamknięte pięciobocznie, czworokątną wieżę przechodzącą w ośmioboczny ostrosłup. Wokół kościoła ozdobny ceglany fryz. W oknach absydy witraże przedstawiające św. Boromeusza, Chrystusa i św. Małgorzatę Marię Alacoque.
Zwierzynek – Kościół Świętej Rodziny
Zbudowano z kamienia i cegły w pierwszej połowie XVI w. a w XVIII w. przebudowano go. Wschodni szczyt ozdobiony został blendami i sterczynami. Od zachodu wolnostojąca wieża ryglowa z barokowym hełmem. Na dachu umieszczono chorągiewkę z datą 1730. Dzwon pochodzi z 1819 r.